Deugden in het onderwijs: 10 praktische tips!

Twintig jaar geleden begon ik bij de opvoeding van mijn zoon uit te gaan van de deugden. Hij was toen drie jaar oud. Ik ontdekte The Virtues Project^TM, door de VN geprezen als beste opvoedprogramma voor gezinnen van alle culturen. Het woord ‘deugden’ sprak mij (net als velen) niet meteen aan, maar de insteek wel. Die is: besteed bewust en actief aandacht aan positieve eigenschappen.

Vaak tonen we met ons gedrag diverse deugden. Met een ‘deugdenbril’ zie je een druk kind opeens als ‘enthousiast’, in verlegen gedrag merk je ‘bedachtzaamheid’ op en in brutaliteit herken je deugden, zoals ‘assertiviteit’ en ‘verantwoordelijkheid ‘. Op school, zeker in deze tijd, is het extra belangrijk om aandacht te besteden aan de positieve eigenschappen van de leerlingen en van elkaar. Want iedereen, jong en oud, vindt het belangrijk om ‘gezien’ en gewaardeerd te worden. Om de ruimte te krijgen om te zijn wie je bent.

Hoe pak je deugdenonderwijs aan? Bij deze deel ik tien praktische tips met je:

1. Concentreer je op één deugd per maand

Vaak hebben ouders en leerkrachten het idee dat ze meteen alle deugden van kinderen moeten herkennen en waarderen. “Dat lukt me niet, verzuchten ze.” Dat snap ik. Zelf begon ik rustig aan, met ‘geduld’. Pas nadat we deze deugd uitgebreid besproken en geoefend hadden, en van binnen en van buiten kenden, begonnen we met de volgende deugd.

2. Koppel de deugd aan een thema

Veel scholen werken met thema’s. Kies een deugd die daarbij aansluit. Bij een positieve groep creëren, wat vaak aan de orde is aan het begin van het schooljaar, kun je bijvoorbeeld kiezen voor ‘samenwerking’. Laat kinderen nadenken welke andere deugden je daarbij nodig hebt. Maar breng de focus telkens terug op de deugd samenwerking. Dit doe je door deze deugd bewust te benoemen: waardeer de deugd samenwerking wanneer kinderen die tonen, vraag om de deugd samenwerking wanneer ze die vergeten, en bedank kinderen voor hun inzet om met jou en met elkaar samen te werken.

3. Breng de deugd die centraal staat in beeld

Download de deugd van de maand kalenderplaten van de website keiindeugden.nl. Print ze en hang ze elke eerste dag van de maand voorin de klas. Bespreek de vragen die erop staan. Laat leerlingen zelf ook spreuken en tekeningen aan ‘de deugdenwand’ toevoegen.

4. Neem de deugd mee in wat je al doet

Werken met deugden is heel vrij. Je krijgt ongetwijfeld zelf leuke ideeën om een deugd aan een thema, leerdoel, les of vak te koppelen. Begin je bijvoorbeeld in februari? En werk je rondom het thema Valentijnsdag? Dan kun je de deugd ‘liefde’ centraal stellen en bijvoorbeeld les geven in poëzie. Maar liefde past ook bij Moederdag, of Vaderdag, en bij Lentekriebels. In principe is alles wat je doet: de deugd van de maand meenemen in wat je al doet. In Het Deugdenspel Doeboek vind je een heleboel activiteiten bij tien deugden. Daarmee zou je kunnen beginnen. Je hoeft niet alle activiteiten te doen, kies wat jouw voorkeur heeft en wat bij je groep past.

5. Haal de deugd naar voren en benoem de deugd

Het enige wat je ‘extra’ doet is de deugd naar voren halen en benoemen. Bijvoorbeeld als je thema Vakantie is, en de deugd van de maand is ‘zorgzaamheid’, dan kun je vragen: ‘Hoe kun je voor jezelf en voor anderen zorgen als het heel warm is?’ (Idee: deel glaasjes water uit en laat kinderen zichzelf insmeren met zonnebrandcrème). Vraag wie er in de vakantie voor planten, post of dieren van buren zorgt en zeg bijvoorbeeld ‘Wat zorgzaam van je, dat jij in de vakantie voor de cavia van je vriendje zorgt.’ Je kunt een maanddeugd terug laten komen, door te bespreken wat zorgzaamheid met liefde te maken heeft en hoe zorgzaamheid bijdraagt aan samenwerking.

6. Bereid je voor (las een moment van zelfreflectie in)

Lees voordat je de deugd van de maand in je klas introduceert de deugdenkaart voor jezelf. Wat betekent de deugd? Waarom vind je het belangrijk deze deugd aan kinderen mee te geven? Wanneer en hoe zie je de deugd al bij je leerlingen? Hoe kun je de deugd bij hen benoemen? Hoe pas je de deugd zelf toe? Welke verhalen, prentenboeken, liedjes, activiteiten, enzovoort komen in je op? Bedenk ook: hoe pas je deze deugd als leerkracht zelf toe en hoe kun je die deze maand extra voorleven?

7. Plan deugdentijd

Bespreek wat kinderen al weten over de deugd, wat ze willen leren en evalueer ervaringen. Het beste maak je hier bewust tijd voor, bijvoorbeeld aan het begin van de week op maandagochtend of aan het einde van de week op vrijdagmiddag. Veel scholen houden een maandafsluiting. Daarin neem je de deugd van de maand natuurlijk ook mee.

8. Betrek ouders erbij

Leerkracht Wendy Uyttersprot schreef dat ze leerlingen een deugdenlijst mee naar huis gaf. “Ik vroeg ouders te omcirkelen welke eigenschappen ze héél sterk bij hun kind zien en welke eigenschappen ze graag meer zouden zien. Op één ouder na, heeft iedereen de lijst ingevuld. Het geeft me héél verrijkende informatie. Ik wil dit als basis gaan gebruiken voor de oudercontacten.” Wat een geweldig leuke manier om ouders bij deugdenonderwijs te betrekken. Een leerkracht vertelde me enthousiast, dat ouders aan het eind van de maand vaak nog eerder naar de nieuwe deugd van de maand vragen dan kinderen! Het zegt mij dat deugden met plezier mee naar huis gaan.

9. Probeer het eens uit
Ik ken diverse leerkrachten die op eigen initiatief Het Deugdenspel met hun groep, plusklas of mentorklas gebruiken. Anderen combineren het met Humanistisch Vormingsonderwijs of maken er gebruik van bij vakken, zoals ‘Loopbaan en burgerschap’ of Maatschappijleer. Er zijn scholen waar deugden ‘schoolbreed’ ingezet worden en iedereen meedoet, ook de voor- en naschoolse opvang.

10. Volg een cursus
De deugdenboeken, deugdenkaarten en (diverse ook gratis) educatieve materialen, bieden in principe voldoende houvast om met deugden aan de slag te gaan. Wereldwijd, ook in Nederland en België, geven gecertificeerde Virtues Project Facilitators inspirerende deugdentrainingen. Bij mij kun je een basis deugdentraining online volgen, op je eigen tijd en in je eigen tempo. Dit maakt deugdenonderwijs nog gemakkelijker en effetiever.

Op verzoek geef ik de training – of een losse studiemiddag, ter kennismaking – ook live, op jouw school (in Groningen, Drenthe en Friesland). Of ik vraag een collega, dichterbij jou in de buurt.