Tegen pesten of pro deugden?

“Enige jaren geleden – ik weet niet exact hoelang geleden, want ik heb niet zo’n tijdsgevoel – werkte ik als opvoeder/begeleider in een grote instelling met kinderen en jongeren met gedragsmoeilijkheden en emotionele stoornissen. De instelling omvat een school voor buitengewoon onderwijs en een aantal leefgroepen, al dan niet met verblijf.

Zoals op elke school (ik weiger te geloven dat de gedragsmoeilijkheden van de kinderen aan de oorsprong lagen) kampten we op zeker moment met een grote pestproblematiek tussen de kinderen. En wie met kinderen werkt, weet het: als de volwassenen het pesten onder kinderen opmerken, is het al een tijd aan de gang. Maar we hadden het dus opgemerkt: leerkrachten, opvoeders/begeleiders, directie. Het gevolg: alle hens aan dek om het pesten een halt toe te roepen.

Gedurende weken werd alles uit de kast gehaald: een anti-pestnamiddag met tal van ‘verbindende activiteiten’, een affichecampagne tegen pesten, de publicatie van een anti-pestkrant, crea-ateliers waar we de pestproblematiek kunstig in beeld probeerden te brengen, enzovoort…

Het resultaat: niets hielp! Ondanks verhoogd toezicht door de volwassenen, ondanks een gemeenschappelijke focus op de pestproblematiek, ondanks alle anti-pestactiviteiten. Het pesten werd geniepiger, subtieler en anderzijds ook openlijker.

Op een zoveelste vergadering over het probleem, opperde ik het idee om niet langer te focussen op het pesten. Enige consternatie in de vergadering was het gevolg. Ik probeerde uit te leggen wat ik beoogde. Vanuit het idee dat alles wat je aandacht geeft groeit, leek het me niet opportuun om aandacht te blijven geven aan het pesten – ook al hadden we het over anti-pesten.

Maar wat dan wel? Een positief alternatief zou soelaas kunnen bieden. Ik had al een tijdje geleden kennis gemaakt met het van oorsprong Canadese ‘Virtues Project’, in België en Nederland vertaald als ‘Deugdenproject’. Nu ja, kennis gemaakt; meer in de theorie dan in de praktijk. Maar het leek me wel een bruikbaar alternatief.

Omdat alles wat we tot hiertoe geprobeerd hadden niets had opgeleverd, waren de collega’s vlug overtuigd om het over die andere boeg te gooien. We bestudeerden het Deugdenproject en gingen aan de slag met de strategieën.

Positief gedrag werd gewaardeerd – leerlingen werden erkend in de deugden die ze wel toonden. Er werden met behulp van deugdenkaarten veilige grenzen opgesteld over hoe respectvol, vriendelijk en behulpzaam met elkaar om te gaan. We leerden allemaal uit de nieuwe aanpak – leerlingen en volwassenen; we reflecteerden tussendoor welke deugden een uitdaging waren en maakten tijd voor vreugde en ontspanning. Als er een conflict was nodigden we uit tot nieuwsgierigheid naar elkaar, in plaats van boosheid. Als volwassenen hielden we natuurlijk in het oog of het pesten niet escaleerde en we boden dikwijls een luisterend oor, maar we (ver)oordeelden niet en lieten leerlingen vaak zelf een probleem of conflict oplossen.

En wat stelden we na een tweetal weken tot onze verrassing vast: gaandeweg verbeterde de sfeer in klas- en leefgroepen, leerlingen toonden meer zelfvertrouwen, het pesten verdween als sneeuw voor de zon en de deugdentaal (red. ‘het benoemen van deugden bij elkaar’) was alom tegenwoordig.

Die ervaring was het prille begin van het Deugdenproject in België.

Kijk in de webshop voor lesmaterialen: Deugdenvriendjes voor t/m 9 jaar; Deugdenspel voor vanaf 9 jaar.